Ramon Llull e a Idade Média Global

geopolítica, integração e diversidade

Autores

DOI:

https://doi.org/10.5433/1984-3356.2023v16n32p371-400

Palavras-chave:

Ramon Llull, Idade Média Global, Geopolítica, Integração, Diversidade

Resumo

Nos últimos anos, a Idade Média Global tem sido um conceito que conquista cada vez mais adeptos no meio acadêmico. Não se trata de uma história mundial, de todos os continentes, mas da Afro-eurásia, suas porções conectadas e integradas. O objetivo deste artigo é explorar três aspectos daquele mundo afro-euroasiático (geopolítica, integração e diversidade), com destaque para os séculos XIII-XIV. Para tanto, examinaremos a experiência de globalidade do filósofo maiorquino Ramon Llull (c. 1232-1316), recolhendo indícios em sua trajetória e produção textual. Metodologicamente, trabalharemos com comparações, contextualizações e a análise das (des)conexões e (des)integrações entre distintas sociedades, ao considerar escalas que transcendem o enquadramento e as fronteiras nacionais.

Métricas

Carregando Métricas ...

Biografia do Autor

Guilherme Queiroz de Souza, Universidade Federal da Paraíba

Doutor em História pela Universidade Estadual Paulista (UNESP/Assis). Professor de História Medieval da Universidade Federal da Paraíba.

Referências

ABU-LUGHOD, Janet. Before European Hegemony: The World System A.D. 1250-1350. Nova York: Oxford University Press, 1989.

ADÃO, Guilherme. Directorium ad Faciendum Passagium Transmarinum. The American Historical Review, [Oxford], v. 12, n. 4, p. 810-857, 1907. Edição de C. Raymond Beazley. DOI: https://doi.org/10.2307/1839189

ADÃO, Guilherme. How to defeat the Saracens (Tractatus quomodo Sarraceni sunt expugnandi). Tradução de Giles Constable. Washington: Dumbarton Oaks, 2012.

AMITAI-PREISS, Reuven. Mongols and Mamluks: the Mamluk-Ilkhanid war, 1260-1281. Cambridge: Cambridge University Press, 2004.

BADIA, Lola. Le plurilinguisme paradoxal de Raymond Lulle. In: KAPPLER, Claire; THIOLIER-MÉJEAN, Suzanne (ed.). Le plurilinguisme au Moyen ge. Paris: L’Harmattan, 2009. p. 177-201.

BADIA, Lola. Monolingüisme i plurilingüisme segons Ramon Llull: de l’ideal unitari a les solucions pragmàtiques. Butlletí de la Reial Acadèmia de Bones Lletres de Barcelona, Barcelona, v. 43, p. 277-295, 1992.

BEAUJARD, Philippe. The Indian Ocean in Eurasian and African World-Systems before the Sixteenth Century. Journal of World History, Honolulu, v. 16, n. 4, p. 411-465, 2005. DOI: https://doi.org/10.1353/jwh.2006.0014

BECKERT, Sven. Empire of Cotton: a Global History. New York: Knopf, 2014.

BELICH, James; DARWIN, John; WICKHAM, Chris. Introduction: the Prospect of Global History. In: BELICH, James; DARWIN, John; FRENZ, Margret; WICKHAM, Chris (ed.). The Prospect of Global History. Oxford: Oxford University Press, 2016. p. 3-22. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198732259.003.0001

BIRAN, Michal. Baghdād under Mongol Rule. In: SCHEINER, Jens; TORAL, Isabel (ed.). Baghdād: from Its Beginnings to the 14th Century. Leiden: Brill, 2022. p. 285-315. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004513372_012

BIRAN, Michal. The Mongol Imperial Space: From Universalism to Glocalization. In: PINES, Yuri; BIRAN, Michal; RÜPKE, Jörg (ed.). The Limits of Universal Rule. Eurasian Empires Compared. Cambridge: Cambridge University Press, 2021. p. 220-256. DOI: https://doi.org/10.1017/9781108771061.008

BONTEA, Cornel. Theory of the Passagium Particulare: A Commercial Blockade of the Mediterranean in the Early Fourteenth Century? In: THEOTOKIS, Georgios; YILDIZ, Aysel (org.). A Military History of the Mediterranean Sea. Leiden: Brill, 2018. p. 202-219. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004362048_011

BORGOLTE, Michael. A Crisis of the Middle Ages? Deconstructing and Constructing European Identities in a Globalized World. In: LOUB, Graham A.; STAUB, Martial (ed.). The Making of Medieval History. York: York Medieval Press, 2017. p. 70-84.

CAPDEPUY, Vincent. [O sistema-mundo euroasiático e africano nos séculos XIII e XIV]. Histoire Globale, [s. l.], 2011. Disponível em: http://blogs.histoireglobale.com/wp-content/gallery/divers/figure-3.jpg. Acesso em: 10 fev. 2023.

CHAKRAVARTI, Ranabir. The Indian Ocean Scenario in the 14th Century Latin Crusade Tract: Possibilities of a World Historical Approach. Asian Review of World Histories, [s. l.], v. 3, p. 37-58, 2015. DOI: https://doi.org/10.12773/arwh.2015.3.1.037

CLASSEN, Albrecht. Multilingualism in the Middle Ages and the Early Modern Age: The Literary-Historical Evidence. Neophilologus, Groningen, v. 97, p. 131-145, 2013. DOI: https://doi.org/10.1007/s11061-012-9321-5

CONRAD, Sebastian. O que é a História Global? Lisboa: Edições 70, 2019.

DALTON, Heather; SALO, Jukka; NIEMELA, Pekka; ÖRMÄ, Simo. Frederick II of Hohenstaufen’s Australasian cockatoo: Symbol of detente between East and West and evidence of the Ayyubids’ global reach. Parergon, [Australian], v. 35, n. 1, p. 35-60, 2018. DOI: https://doi.org/10.1353/pgn.2018.0002

DOMÍNGUEZ REBOIRAS, Fernando. La idea de cruzada en el Liber de passagio de Ramón Llull. Patristica et Mediævalia, Buenos Aires, v. 25, p. 45-75, 2004.

DOMÍNGUEZ REBOIRAS, Fernando. Ramon Llull: el mejor libro del mundo. Barcelona: Arpa Editores, 2016.

ERTL, Thomas; OSCHEMA, Klaus. Les études médiévales après le tournant global. Annales, Histoire, Sciences Sociales, Aubervilliers, v. 76, n. 4, p. 787-801, 2021. DOI: https://doi.org/10.1017/ahss.2021.157

FAVEREAU, Marie. The Mongol Peace and Global Medieval Eurasia. Comparativ, [s. l.], v. 28, n. 4, p. 49-70, 2018.

FRIEDLEIN, Roger. El diàleg en Ramon Llull: l’expressió literària com a estratègia apologética. Barcelona: Universitat de Barcelona; Palma: Universitat de les Illes Balears, 2011.

GARCÍA ESPADA, Antonio. El ensanchamiento geográfico de la teoría de Cruzada tras 1291. La incorporación de las Indias al horizonte geopolítico de la cristiandad latina. In: CURTO, Diogo Ramada et al. (ed.). From Florence to the Mediterranean and beyond. Florença: Olschki, 2009. p. 475-493.

GAYÀ ESTELRICH, Jordi. Ramon Llull en Oriente (1301-1302): circunstancias de un viaje. Studia Lulliana, Palma de Mallorca, v. 37, p. 25-78, 1997.

GEARY, Patrick. O mito das nações: a invenção do nacionalismo. São Paulo: Conrad Editora do Brasil, 2005.

GIL, Juan. Ecumenismo y geoestrategia. De fray Guillermo Adán a san Francisco Javier. Collectanea christiana orientalia, Córdoba, v. 5, p. 125-146, 2008. DOI: https://doi.org/10.21071/cco.v5i.14723

GLOBAL MIDDLE AGES. [S. l.]: Global Middle Ages Project, [2023]. Disponível em: http://globalmiddleages.org/. Acesso em: 10 fev. 2023.

GREEN, Monica. #MedievalTwitter. Oxford, 18 mar. 2019. Twitter: @monicaMedHist. Disponível em: https://twitter.com/monicamedhist/status/1107653516691042304. Acesso em: 10 fev. 2023.

GREEN, Monica. The Black Death and the Global Middle Ages. Global Middle Ages, [s. l., 2023]. Disponível em: http://globalmiddleages.org/content/black-death-and-global-middle-ages. Acesso em: 10 fev. 2023.

HANSEN, Valerie. Ano 1000: o verdadeiro início da globalização. Porto: Ideias de Ler, 2020.

HAUF VALLS, Albert Guillem. Texto y contexto de La flor de las historias de Oriente: un programa de colaboración cristiano-mongólica. In: EGIDO, Aurora; ENGUITA, José María (ed.). Juan Fernández de Heredia y su época. Zaragoza: Institución Fernando el Católico, 1996. p. 111-154.

HENG, Geraldine. The Global Middle Ages: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press, 2021. DOI: https://doi.org/10.1017/9781009161176

HILLGARTH, Jocelyn Nigel. El problema d’un imperi mediterrani català, 1229-1327. Palma de Mallorca: Editorial Moll, 1984.

HILLGARTH, Jocelyn Nigel. Ramón Llull y el lulismo en la Francia del siglo XIV. Barcelona: Institut d’Estudis Catalans, 2018.

HOLMES, Catherine; STANDEN, Naomi. Introduction: Towards a Global Middle Ages. Past & Present, Oxford, v. 238, p. 1-44, 2018. Suplemento 13. DOI: https://doi.org/10.1093/pastj/gty030

HUMPHREYS, Stephen R. Egypt in the world system of the later Middle Ages. In: PETRY, Carl F. (ed.). The Cambridge History of Egypt: Islamic Egypt, 640-1517. Cambridge: Cambridge University Press, 1998. v. 1. p. 445-461. DOI: https://doi.org/10.1017/CHOL9780521471374.017

JACOBY, David. Western commercial and Colonial Expansion in the Eastern Mediterranean and the Black Sea in the Late Middle Ages. In: ORTALLI, Gherardo; SOPRACASA, Alessio (ed.). Rapporti mediterranei, pratiche documentarie, presenze veneziane: le reti economiche e culturali (XIV-XVI secolo). Veneza: IVSLA, 2017. p. 3-50.

KINOSHITA, Sharon. Reorientations: The Worlding of Marco Polo. In: GANIM, John M.; LEGASSIE, Shayne Aaron (ed.). Cosmopolitanism and the Middle Ages. New York: Palgrave Macmillan, 2013. p. 39-57. DOI: https://doi.org/10.1057/9781137045096_3

KORYKOS, Hayton de. La Flor des estoires de la terre d’Orient. In: Recueil des Historiens des Croisades. Documents arméniens, Paris: Imprimerie nationale, 1906. Edição de Charles Köhler. t. 2.

LEISER, Gary La Viere. The Crusader Raid in the Red Sea in 578/1182-83. Journal of the American Research Center in Egypt, Nova York, v. 14, p. 87-100, 1977. DOI: https://doi.org/10.2307/40000370

LIU, Benjamin. The Mongol in the text. In: ROBINSON, Cynthia; ROUHI, Leyla (ed.). Under the Influence: Questioning the Comparative in Medieval Castile. Leiden: Brill, 2005. p. 291-325. DOI: https://doi.org/10.1163/9789047405986_015

LLINARÈS, Armand. Une histoire sommaire des religions selon la Doctrina Pueril de Ramon Llull. Revista Catalana de Teologia, Barcelona, v. 19, n. 1, p. 99-107, 1994.

LLULL, Ramon. Doctrina Pueril: a cura de Gret Schib. Barcelona: Editorial Barcino, 1987.

LLULL, Ramon. Liber de acquisitione Terrae Sanctae. In: LULLI, Raimundi. Opera Latina: Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis. Turnhout: Brepols, 2018. v. 266, t. 38, p. 205-229. Edição de Fernando Domínguez Reboiras.

LLULL, Ramon. Liber de Fine. In: LULLI, Raimundi. Opera Latina: Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis, Turnhout: Brepols, 1981. v. 35, t. 9, p. 247-291. Edição de Aloisius Madre.

LLULL, Ramon. Liber de passagio: De modo convertendi infideles.. In: LULLI, Raimundi. Opera Latina: Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis. Turnhout: Brepols, 2003a. v. 182, t. 28, p. 333-353. Edição de Fernando Domínguez Reboiras.

LLULL, Ramon. Liber de passagio: De recuperatione Terrae Sanctae. In: LULLI, Raimundi. Opera Latina: Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis. Turnhout: Brepols, 2003b. v. 182, t. 28, p. 327-331. Edição de Fernando Domínguez Reboiras.

LLULL, Ramon. Llibre de Meravelles: Llibres I-VII. Palma de Mallorca: Patronat Ramon Llull, 2011. v. 1. Edição crítica de Lola Badia (dir.), Xavier Bonillo, Eugènia Gisbert e Montserrat Lluch.

LLULL, Ramon. Llibre del Tàrtar i el Cristià (Llibre sobre el salm quicumque vult). Turnhout: Santa Coloma de Queralt; Brepols: Obrador Edèndum, 2016. Edição de Josep Batalla e Óscar de la Cruz Palma, com a colaboração de Francesc Rodríguez Bernal.

LLULL, Ramon. Petició de Ramon al papa Celestí V per a la conversió dels infidels. In: LLULL, Ramon Un text català desconegut. Arxiu de textos catalans antics. 1982. n. 1, p. 9-46. Edição e estudo de Josep Perarnau Espelt.

LLULL, Ramon. Romanç d'Evast e Blaquerna. Palma de Mallorca: Patronat Ramon Llull, 2009. Edição crítica de Albert Soler e Joan Santanach.

LLULL, Ramon. Vita Coaetanea. In: LULLI, Raimundi. Opera Latina: Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis. Turnhout: Brepols, 1980. v. 34, t. 8, p. 269-309. Edição de Hermógenes Harada.

LOMBARD, Maurice. O ouro muçulmano do VII ao XI século: as bases monetárias de uma supremacia econômica. Revista de História, Heredia, v. 6, n. 13, p. 25-46, 1953. DOI: https://doi.org/10.11606/issn.2316-9141.v6i13p25-46

LOMUTO, Sierra. Becoming postmedieval: the stakes of the Global Middle Ages. Postmedieval: a Journal of Medieval Cultural Studies, [s. l.], v. 11, n. 4, p. 503-512, 2020. DOI: https://doi.org/10.1057/s41280-020-00198-1

MACEDO, José Rivair. Os caminhos da Rota da Seda e os relatos de viajantes medievais. In: MACEDO, José Rivair (org.). Os viajantes medievais da Rota da Seda (séculos V-XV). Porto Alegre: Editora da UFRGS, 2011. p. 9-28.

MALERBA, Jurandir. História da historiografia e perspectiva global: um diálogo possível? Esboços: histórias em contextos globais, Florianópolis, v. 26, n. 43, p. 457-472, 2019. DOI: https://doi.org/10.5007/2175-7976.2019.e65419

MARCO Polo and the Diversity of the Global Middle Ages. Medieval & Renaissance Studies, Amsterdam, [2023]. Disponível em: https://medren.columbia.edu/news/marco-polo-and-diversity-global-middle-ages. Acesso em: 10 fev. 2023.

MORALES, Fábio Augusto; SILVA, Uiran Gebara da. História Antiga e História Global: afluentes e confluências. Revista Brasileira de História, São Paulo, v. 40, n. 83, p. 125-150, 2020. DOI: https://doi.org/10.1590/1806-93472020v40n83-06

OLSTEIN, Diego. Pensar la historia globalmente. México: Fondo de Cultura Económica, 2019.

PETRY, Carl F. The Mamluk Sultanate: a history. Cambridge: Cambridge University Press, 2022. DOI: https://doi.org/10.1017/9781108557382

POWER, Amanda. Roger Bacon and the Defence of Christendom. Cambridge: Cambridge University Press, 2013. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511843402

RICHARD, Jean. European Voyages in the Indian Ocean and Caspian Sea (12th-15th Centuries). Iran, [s. l.], v. 6, p. 45-52, 1968. DOI: https://doi.org/10.2307/4299600

RUBIÓ I BALAGUER, Jordi. Ramon Llull i el lul·lisme. Barcelona: Publicacions de l’Abadia de Montserrat, 1985.

SILVA, Marcelo Cândido da. Uma história global antes da globalização? Circulação e espaços conectados na Idade Média. Revista de História da USP, São Paulo, n. 179, p. 1-19, 2020. DOI: https://doi.org/10.11606/issn.2316-9141.rh.2020.160970

SILVEIRA, Aline Dias da. História Global da Idade Média: estudos e propostas epistemológicas. Roda da Fortuna, Barcelona, v. 8, n. 2, p. 210-236, 2019.

SOLER, Albert. Editing texts with a multilingual tradition: the case of Ramon Llull. Variants, [s. l.], v. 5, p. 53-72, 2006. DOI: https://doi.org/10.1163/9789401205429_005

SOLER, Albert. El Liber super Psalmum Quicumque de Ramon Llull i l’opció pels tàrtars. Studia Lulliana, Palma de Mallorca, v. 32, n. 1, p. 3-19, 1992.

SOUZA, Guilherme Queiroz de. Revisitando a literatura luliana: do nacional ao global. eHumanista: Journal of Iberian Studies, Santa Barbara, v. 52, p. 211-226, 2022.

STANDEN, Naomi. Options and experiments: characterizing the “Global Middle Ages”. In: BRANCO, Maria João; FONTES, João Luís (ed.). Global Turns, Local Circles. People, ideas and models in flux in Medieval Europe. Lisboa: IEM, 2022. p. 15-43.

TRENCHS ODENA, José. “De Alexandrinis” (El comercio prohibido con los musulmanes y el Papado de Aviñon durante la primera mitad del siglo XIV). Anuario de Estudios Medievales, Barcelona, v. 10, p. 237-320, 1980.

VILLALBA I VARNEDA, Pere. Ramon Llull: escriptor i filòsof de la diferencia: Palma de Mallorca, 1232-1316. Bellaterra: Universitat Autònoma de Barcelona, 2015.

WICKHAM, Chris. O legado de Roma: iluminando a idade das trevas. Campinas: Editora da Unicamp, 2019.

WIESNER-HANKS, Merry E. História concisa do mundo. São Paulo: Edipro, 2018.

XII CONGRESSO Internacional de Estudios Xacobeos_02. [S. l.: s.n.], 2022. 1 vídeo (52min19s). Publicado pelo canal Camino Xacobeo. Disponível em: https://www.youtube.com/watch?v=I2Xf23QFenU. Acesso em: 10 fev. 2023.

Downloads

Publicado

31-12-2023

Como Citar

SOUZA, G. Q. de. Ramon Llull e a Idade Média Global: geopolítica, integração e diversidade. Antíteses, [S. l.], v. 16, n. 32, p. 371–400, 2023. DOI: 10.5433/1984-3356.2023v16n32p371-400. Disponível em: https://ojs.uel.br/revistas/uel/index.php/antiteses/article/view/47922. Acesso em: 2 maio. 2024.