Uma montagem caligramática do século XIII: a Benedictio Fratri Leoni Data de Francisco de Assis

Autores/as

  • André Luiz Marcondes Pelegrinelli Universidade de São Paulo

DOI:

https://doi.org/10.5433/1984-3356.2019v12n24p646

Palabras clave:

Chartula di Assis, Francisco de Assis, Leão de Assis, Autógrafos medievais, franciscanismo.

Resumen

A Chartula di Assisi é uma relíquia de Francisco de Assis, pequeno fragmento de pergaminho com dois textos autógrafos, a Laudes dei Altissimi e a Benedictio Fratri Leoni data, ambos de 1224. Neste artigo, considerando a materialidade do pergaminho, consideramos o objeto como a conformação das linguagens textuais e visuais, que sugerem diferentes possibilidades de leitura que apresentamo mesmo sentido analógico. Através de análise codicológica, paleográfica, do texto e das imagens, propomos pensar a Benedictio Fratri Leoni data como uma montagem que faz uso de uma imagem-caligrama veiculando a bênção de modo não linear que considera a espacialidade do fragmento de pergaminho e dele faz uso.

Biografía del autor/a

André Luiz Marcondes Pelegrinelli, Universidade de São Paulo

Doutorando, História Social, USP

Citas

ALLEGRIA, S. In Hoc Signo Vinces. Un frammento di breviário conservato ad Arezzo: una nuova reliquia francescana? In: CALIMAN, G. M. (org.). Frate Elia, il primo francescanesimo e l’Oriente. Spoleto: CISAM, 2019, p. 99-117.

BARTOLI LANGELI, A. Gli scritti da Francesco. L’autografia di um illiteratus. In: SOCIETÀ INTERNAZIONALE DI STUDI FRANCESCANI (org.). Frate Francesco d’Assisi. Spoleto: CISAM, 1994, p. 103-159.

BARTOLI LANGELI, A. Gli autografi di Frate Francesco e di Frate Leone. Turnhout: Brepols, 2000.

BÍBLIA. Latim. Biblia Sacra iuxta Vulgatam Clementinam. Decima Editio. Organizada por Alberto Colunga e Laurentio Turrado. 1280p, 1999.

BONAVENTURA DE BALNEOREGIO. Legenda Maior sancti Francisci. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995a, p. 775-961.

BONAVENTURA DE BALNEOREGIO. Legenda minor sancti Francisci. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995b, p. 963-1013.

CALIÒ, T. Leone d’Assisi. In: CARAVALE, M. (org.). Dizionario Bibografico degli Italiani. Vol. 64. Roma: Istituto dell’Enciclopedia Italiana, 2005. Disponível em http://www.treccani.it/enciclopedia/leone-d-assisi_%28Dizionario-Biografico%29/, acesso em 07/09/2019.

CALVET, L. J. Au pied de la lettre. Langaes, Paris, no. 75, pp. 103-110, 1984.

DIDI-HUBERMAN, G. L’image survivante. Histoire de l’art et temps des fantômes selon Aby Warburg. Paris : Minuit, 2002.

ESSER, K.; OLIGER, R. La tradition manuscrite des opuscules de sain François d’Assise: préliminaires de l’édition critique. Roma: Institut Historique OFM.CAP., 1972.

FALOCI PULIGNANI, M. Le Sacre Reliquie della Basilica di San Francesco in Assisi nel secolo XIV. Miscellanea Francescana. Folino, vol. 1, pp. 145-150, 1886.

FOUCAULT, M. Isto não é um cachimbo. Rio de Janeiro: Paz e Terra, 2014.

FRANCESCO D’ASSISI. Scritti. Edizione critica a cura di Carlo Paolazzi, OFM. Grottaferrata: Frati Editori di Quaracchi, 2009.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Regula Bullata. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009a, p. 318-338.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Epistola Toti Ordinis Missa. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009b, p. 202-210.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Testamentum. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009c, 394-405.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Epistola ad Fratem Leonem. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009d, p. 158.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Laudes Dei Altissimi. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009e, p. 112-114.

FRANCISCI ASSISIENSIS. Benedictio Fratri Leoni Data. In: Scripta. Critice edidit Carolus Paolazzi OFM. Grottaferrata, Roma: Collegii s. Bonaventurae ad Claras Aquas, 2009f, p. 116.

FRUGONI, C. Francesco e l’invenzione delle stimmate. Una storia di parole e immagini fino a Bonaventura e Giotto. Torino: Einaudi, 1993.

FRUGONI, C. Saper vedere: s. Francesco e le immagini. In: SOCIETÀ INTERZIONALE DI STUDI FRANCESCANI (org.). Frate Francesco d’Assisi. Spoleto: CISAM, 1994, pp. 199-219.

FRUGONI, C. Quale Francesco? Il messaggio nascosto negli affreschi della Basilica superiore di ad Assisi. Torino: Einaudi, 2015.

FRUGONI, C. Le conseguenze di una citazione fuori posto. Milano: Biblioteca Francescana, 2018.

JACOPO DE VARAZZE. Legenda Áurea: vidas de santos. Tradução do latim, apresentação, notas e seleção iconográfica de Hilário Frango Júnior. São Paulo: Companhia das Letras, 2003.

LAPSANSKI, D. The autographs on the “Chartula” of St. Francis of Assis. Archivum Franciscanum Historicum, Firenze-Grottaferrata, n. 67, p. 18-37; 36-37, 1974.

LEGENDA TRIUM SOCIORUM. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995, p. 1353-1445.

LEONARDI, C. Gli Scritti di Francesco. In: LEONARDI, C.; SOLVI, D. (orgs.). La Letteratura Francescana. Vol. 1- Francesco e Chiara d’Assisi. Bologna: Fondazione Lorenzo Valla; Mondadori, 2004.

MENESTÒ, E. Leone e i compagni di Assisi. In: SOCIETÀ INTERNAZIOLE DI STUDI FRANCESCANI (org.). I compagni di Francesco e la prima generazione minoritica. Spoleto: CISAM, 1992, p. 31-57.

MENESTÒ, E. Gli scritti di Francesco d’Assis. In: SOCIETÀ INTERZIONALE DI STUDI FRANCESCANI (org.). Frate Francesco d’Assisi. Spoleto: CISAM, 1994, pp. 161-181.

OLIGER, L. Textus antiquissimus epistolae s. Francisci de Reverentia Corporis Domini in Missali Sublacensi (cod. B. 24 Vallicellanus). Archivum Franciscanum Historicum, Firenze, annus VI, tomus VI, p.3-13, 1913.

PAOLAZZI, C. Lettura degli “Scritti” di Francesco d’Assis. Milano: Biblioteca Francescana, 2004.

PELEGRINELLI, A. L. M. O toque como via miraculosa: e imagem e materialidade na Távola Franciscana de Bonaventura Berlinghieri (1235). Domínios da Imagem, Londrina, v. 11, n. 21, pp. 163-181, 2017.

PELEGRINELLI, A. L. M. Francisco de Assis e a Visualidade: ver para crer, ver para ser. Uma história de política e devoção na Basílica de Assis (século XIII). 2018. 189p. Dissertação de Mestrado (Programa de Pós-Graduação em História Social) – Universidade Estadual de Londrina, Londrina, 2018.

PELEGRINELLI, A. L. M. Transformações e continuidades na iconografia do primeiro século franciscano: tavole, afrescos, gravados e vitrais historiados (1226-1295). In: XII Encontro Internacional de Estudos Medievais – EIEM, 2017, Porto Alegre, RS. Anais do XII Encontro Internacional de Estudos Medievais. Porto Alegre: ABREM, 2019.

PEREIRA, M. C. Sobre Letras e Imagens: as iniciais ornamentadas no Ocidente Medieval. 2018. (Livre Docência) – Universidade de São Paulo, São Paulo, 2018.

PEREIRA, M. C. As letras e as imagens: inicias ornamentadas em manuscritos do Ocidente Medieval. São Paulo: Intermeios, 2019.

RUSSO, .; MAGNANI, E. Histoire de l’art et anthropologie, 4. Modèle et copie. Autour de la notion de « modelè » en anthropologie, histoire et histoire de l’art. BUCEMA. Dijon, vol. 14, pp. 209-233, 2010.

SOLVI, D. Commento – Francesco d’Assisi. In: LEONARDI, C.; SOLVI, D. (orgs.). La Letteratura Francescana. Vol. 1- Francesco e Chiara d’Assisi. Bologna: Fondazione Lorenzo Valla; Mondadori, 2004, pp. 349-471.

THOMAE DE CELANO. Vita prima sancti Francisci. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. (orgs.). Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995a, p. 273-423.

THOMAE DE CELANO. Vita secunda sancti Francisci. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. (orgs.). Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995b, p. 441-639.

THOMAE DE CELANO. Tractatus de miraculis beati Francisci. In: MENESTÒ, E.; BRUFANI, S. (orgs.). Fontes Franciscani. Assisi: Edizioni Porziuncola, 1995c, p. 641-753.

TRISTANO, C. Il libro del Santo, il Santo del libro: l’Evangelistario di Cortona. Il libro. In: ALLEGRIA, S.; GATTA, S. (orgs.). L’Eredità del Padre. Le Reliquie di San Francesco a Cortona. Padova: Edizioni Messagero Padova, 2017, p. 41-76.

VAN DIJTK, S. A. The Breviary of St. Francis. Franciscan Studies, New York, Vol. 9. n.1, pp. 10-40., 1954.

VORREUX, D. Un symbole franciscain. Le Tau. Histoire, théologie et iconographie. Paris: Éditions Franciscaines, 1979.

Publicado

2019-12-23

Cómo citar

PELEGRINELLI, André Luiz Marcondes. Uma montagem caligramática do século XIII: a Benedictio Fratri Leoni Data de Francisco de Assis. Antíteses, [S. l.], v. 12, n. 24, p. 646–676, 2019. DOI: 10.5433/1984-3356.2019v12n24p646. Disponível em: https://ojs.uel.br/revistas/uel/index.php/antiteses/article/view/38019. Acesso em: 22 jul. 2024.